Diz ekleminin ortasında ve içinde yer alarak birbirini çaprazlayan iki bağdan oluşan yapı arka ve ön çapraz bağ olarak isimlendirilmiştir ve önde oluşan bir anomali ön çapraz bağ ameliyatı ile düzeltilebilir. Dizlerimizin stabil kalmasını sağlayan ön çapraz, arka çapraz, iç yan ve dış yan olmak üzere dört önemli bağ dokusu vardır.
Sözü geçen bu bağlar femur denilen uyluk kemiği ile tibia denilen bacak kemiğini birbirine bağlar. Yani bacağımızın üst kısmı ile alt kısmını birleştiren dizlerimiz bu bağlar sayesinde normal durur ve ön, arka ve yan yönlere doğru normal hareketlerini yapar. Arka çapraz bağın sağlam tutuculuğu sayesinde dizimiz geriye doğru bir hareketlenme yapmaz.
Kısaca AÇB olarak isimlendirilen bu bağ öndekinden iki kat daha kalındır. Fakat kısaca ÖÇB olarak bilinen ön çapraz bağ ise spor karşılaşmalarında sabit ayak üzerinde yapılan ani dönme pozisyonlarında çokça hasar görebilir ki futbol, basketbol, voleybol gibi yüksek tempolu maçlarda bu durum sıklıkla meydana gelmektedir.
Kramponlar zemine saplıyken yapılmaya çalışılan bu hareket futbolcular için risklidir. ÖÇB hasarını yaşayan sporcu oyunu devam ettiremez. Düzelme çarelerinden biri oluşan hasarın derecesine göre düşünülebilecek ön çapraz bağ ameliyatı olacaktır.
Sayfa İçerikleri
Ani kopma hissi ile başlayan ön çapraz bağ hasarlarında diz birkaç saat içinde şişer. Çünkü bağ yırtılmış ve dizin içine kanama başlamıştır. Ayrıca travma anında duyulduğu söylenen ses ve hissedilen dizde kopma ve dönme hissi bir hasar oluştuğunun belirtisidir ve durum sporcu olmayan kişilerce çoğunlukla ihmal edilir, buz konarak çareler denenir.
Bir hafta içinde şişlik azalır, ağrı geçer. Fakat akut dönem denilen bu süre geçtikten sonra esas yakınmalar başlar. Dizlerde boşalma, merdiven inerken duyulan güvensizlik hissi, koşamama gibi şikayetler dile getirilir. Ve hastalar ancak bu seviyede ortopedi doktorlarının karşısına gelirler.
Hekim ise teşhis koymaya fiziksel muayeneyle başlar. Dizin çeşitli noktalarına yapılan nokta baskılamalar, dize hareket kazandırma çabaları, ön çekmece testi ve ortopedik muayenelerde çok yapılan Lachman testi bu fiziksel muayeneler içindedir. Fakat şüphesiz kesin tanı için MR görüntüleme en büyük yardımcıdır.
Cerrahinin gelişmesiyle uygulanmaya başlayan bu yöntemler hem tıbben hem de kozmetik açıdan çok daha iyi neticeler yaratmaktadır. Hastanın durumuna göre lokal veya genel anestezi altında yapılan ön çapraz bağ ameliyatı normal koşullarda yaklaşık bir saat kadar sürer. İki gün kadar hastanede kalınabilir ve hasta taburcu olduktan sonra en fazla on gün içinde işine geri dönebilir. Bu ameliyat tam teşekküllü devlet hastanelerinde veya aynı kriterlere sahip özel hastanelerde yapılmaktadır. Hastanın bu ameliyatın ertesi günü yürüyebilmesi ise işin en güzel tarafıdır. Fakat söz konusu bu yürüme sadece ayağa kaldırma ve birkaç adım atma şeklinde olacaktır.
ACL bütünlüğü olarak da bahsedilen ön çapraz bağların durumu ve oluşan hasarlar böylece net biçimde görülecektir. ACL bütünlüğünün yeniden sağlanması yönünde ön çapraz bağ ameliyatı bu durumda telaffuz edilmeye başlanabilir. Diz gevşekliği (bir çeşit eklem esnekliğidir), menisküs yırtıkları, kıkırdak hasarı (osteokondrit) ve erken kireçlenme ön çapraz bağ hasarlarının (çoğunlukla yırtılmaların) yol açabileceği rahatsızlıklar içindedir.
Ön çapraz bağların kopması en sık spor müsabakalarında karşılaşılan sorunlardır. Sporcular ve sürekli ayakta duran hareketli kişilerde bu bağların koptuğunun görülmesi sıkça rastlanan durumlardır. Ciddi bir acı ve rahatsızlık hissini de beraberinde getiren bu sorun en kısa sürede tedavi edilmeli ve kişinin hareket kabiliyetini olumsuz yönde etkilememelidir.
Sadece sporcularda değil, normal hayatın içinde de sıklıkla başa gelen ön çapraz bağ hasarları için uygulanan tedavi yöntemleri içinde fizik tedavi başta gelir. Zaten yapılan araştırmalara göre sadece ABD’de yılda sayısı 200 bini geçen ön çapraz bağ yaralanmalarında hemen ön çapraz bağ ameliyatı yapılması söz konusu değildir. Sıkça yaşanan bir sorun olması tedavi yöntemlerini yani fizik tedaviyi de günümüzde geliştirmiştir.
Bugün için fizik tedavisi ile pek çok bağ hasarı düzelebiliyor. Özellikle hastanın diz çevresi kaslarının güçlü olması bu tedaviyi destekliyor. Yapılan çeşitli araştırmalar fizik tedavi sürecinin dizde boşalmaları büyük ölçüde önlediğini ortaya koymuştur. Ancak fizik tedaviden sonuç alınamayan durumlarda cerrahi çözüm gündeme gelir.
Farklı cerrahi yöntemleri olan bu operasyonda hangisinin kullanılacağı tamamen hekimin kararına bağlıdır. Alışılan yöntem olan çapraz bağın uç uca dikilmesi yöntemi yüksek oranda sonuç vermiyordu, tıpta son teknikler arasında olan entegresi yöntemiyle başarı yüzdesi yükseldi. Antroskopik yöntemler de bu başarıyı destekledi. Söz konusu olan hastanın kendisinden alınan kemik uzantılı patellar tendon veya hamstring tendonlar ile kadavradan alınan benzer dokuların laparoskopik ameliyatlarla yapılan naklidir.
Acil durumlarda SGK tarafından karşılanan bu operasyon özel hastanelerde normal fiyatın %200 fazlasına mal olabilmektedir. Seçilen sağlık kurumuna ve ameliyat yöntemine göre fiyatlarda farklılıklar görülmektedir. Muayene sonrasında ameliyat konusu ve fiyatlar daha netleşebilir. Bu noktada belirtmek gerekir ki sporcuların yaralanmaları daha özel bir konudur ve hastasını yeniden spor yapar hale getirebilecek uzman doktor sayısı ülkemizde sınırlıdır. Konunun bu noktasında spor hekimliği gibi bir alandan söz edilebilir.
Bağ kopmaları için yapılacak ameliyatlar öncesi tetkikler büyük önem taşır. Çünkü ön çapraz bağ hasarının durumu tedaviyi belirleyecektir. Tendon veya doku yaralanmaları sonucu menisküs söz konusu olabilir. Kan testi, tam idrar tahlili, anesteziye uygunluk gibi kontrollerin yanında ultrason çekimleriyle yaralanmanın boyutu, derinliği ve diğer ayrıntılar elde edilir. Hasta ameliyattan sekiz saat önce yeme içmeyi bırakır. Ameliyat bölgesi iyice temizlenir. Ameliyat hakkında hastaya ayrıntılı bilgi verilir ve gerekiyorsa psikolojik destek sağlanır.
Ameliyat Süreci Nasıl İlerler?
Ameliyat genel ya da lokal anestezi uygulanarak yapılır. 45 dakika ile 1 saat arasında değişen zaman dilimlerinde devam eder. 1-2 gün hastanede yatış gerekebilir. Bu yüzden hastanın en azından 10 günlük bir işe dönüş süreci olacağı bilinmelidir. Ameliyat sonrası olası şişlikler, hareket kısıtları ve travmalar kısa sürede ortadan kalkmaktadır. Ancak hekimin önerdiği tedavi sürecinin aksatılmadan sürdürülmesi gerekir. Uygulanan ameliyat hastanın durumuna göre belirlenecek anesteziden uyandırmanın başlamasıyla sona erer. Acıyı azaltıcı etkiler ve ameliyat bölgesini sabitleyen durumlarla dizin iyileşme süreci başlar.
Ameliyat Sonrası Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Hastanın kendini halsiz hissetmesi anesteziden çıktığı için gayet normaldir, bütün ameliyatlarda olduğu gibi ön çapraz bağ ameliyatı sonrasında da bu durum bir yan etki olarak ortaya çıkmaktadır. Ameliyat bölgesinde kızarıklık olması da doğaldır, bu kızarıklık kısa süre içinde kendiliğinden geçer. Fakat doku hassasiyeti oluşacağı için ameliyat bölgesine sıcak soğuk teması yapmamak ve darbelerden kaçınmak dikkat edilmesi gereken hususlar içindedir. Anestezinin etkisi geçtikten sonra bile bir miktar güçsüzlük yaşanabilir. Doktorun belirlediği sürede gerçekleştirilecek olan tam bir dinlenme iyileşme için şarttır. İkinci günde taburcu edilen hastanın açık ameliyat yapılmışsa on beş gün sonra dikişleri alınır.
Ameliyat Sonrası Fizik Tedavi Nasıl Yapılır?
Bu ameliyat sonrası yapılması gerekenler içinde en önemli madde fizik tedavidir. Bu çeşit bir operasyondan sonra uygulanacak fizik tedavi dört aşamadan oluşur. Faz 1 – 2 – 3 ve 4 olarak adlandırılan bu evreler sonucunda hasta kısıtlamasız hareketlere dönebilir. Yaklaşık bir buçuk aylık bir fizik tedavi süresi düşünülmelidir. Dizlerdeki bağlara yönelik bu operasyonlar sonucu uzun vadede nadiren erken kireçlenme ve benzeri komplikasyonların görülme olasılığı vardır. Ameliyatlardan hemen sonraysa bölgede ödem toplanabilir.
Hem yırtılma hem tamirat geçiren dokuların büyük şişlikler şeklinde su toplaması normaldir. Operasyondan sonraki ilk haftada bu ödemler kendiliğinden ortadan kalkar. Doktorun kararına göre ameliyat sonrasında dizin hareketini kısıtlamak için özel dizlik kullanılabilir. Hasta bu süreçte koltuk değneklerinden destek alır. Ön çapraz bağ ameliyatı sonrasında hareket zorluğu yaşanır mı sorusu konuyla ilgili en çok merak edilen hususlar içindedir. Şüphesiz belirli bir süre yürüme ve koşma gibi aktiviteler yapılmayacaktır. Sadece fizyolog gözetiminde yapılacak egzersiz programına uyulur. Çoğunlukla bir haftalık bir süre sonunda kısa zamanlı yürümelere izin verilmektedir.
Ön Çapraz Bağlar Sporcuları Nasıl Etkiliyor?
Spor yapanların gene eskisi gibi spor hayatına dönebilmeleri ise ancak tam iyileşmeden sonra mümkündür. 2006 yılında yapılan bir maçta sağ ayak ön çapraz bağı kopan milli kaleci Rüştü Reçber bu ameliyatı olmuş ve altı ay kadar sonra iyileşmiş bir sporcudur. (Rüştü Reçber daha sonra kalecilik hayatına devam etmiş ve 2009 yılının sonunda ayrıca bir burun ameliyatı da geçirmiştir.) Ön çapraz bağ operasyonu hem bütün sporcuların hem de takım yöneticilerinin kâbusudur, çünkü geriye dönüş süresi uzundur. Bu alanda isim yapan ve sporcu tedavileri ile uğraşan uzman doktorlar ön çapraz bağın dikiş kabul etmediğini, oraya yeni bir bağ dokunun konulduğunu ve vücudun bunu kabul etmesinin de uzun sürdüğünü belirtiyorlar. Sürekli yapılan fizik tedaviyle sporcu adeta yeniden yürümeyi öğreniyor. Ve bu alanda Türk tıbbının başarılarından sıklıkla söz ediliyor. Çoğu kez yurt dışına ön çapraz bağ ameliyatı olmak için gidenler artık vazgeçtiler.