Tıp tarihi içinde ilk katarakt ameliyatı hakkında 3500 yıl önce Babil’de yapıldığından bahsedilir ama 2500 yıl önce Hindistan’da yaşayan Sushruta adındaki bir doktorun Sanskritçe yazdığı kitapta katarakt ameliyatını nasıl yaptığı anlatılmaktadır. Daha sonra çeşitli dünya dillerine çevrilen bu kitapta doktor bıçakla göz bebeğinin önündeki korneayı kestiğini ve sonrasında göze tereyağı sürdüğünü anlatmaktadır. Doktor açtığı bu kesikten bir alet sokarak göz merceğini ittiğini ve gözün alt kısmına düşürdüğünü ve bir süre sonra hastanın bulanık bile olsa görebildiğini de yazmıştır.
Lens replasman olarak da bilinen katarakt ameliyatı gözün doğal lensinin çıkarılması ve insan yapımı göz içi lens ile değiştirilmesidir. Takılan lens yumuşak ve katlanabilirdir. Yöntem artık alışılmış ve stabil hale gelmiştir. Fakat şüphesiz göz gibi hayati bir organ üzerinde yapıldığı için önemlidir. Genç yaşlarda görülmesi çok nadir olduğu için yaşlılık hastalığı olarak bilinen katarakt ve göz yapısı hakkında genel bilgi vermek ameliyata giden süreç öncesinde yararlı olacaktır.
Sayfa İçerikleri
Zamanla görme yeteneğinin yitip gitmesine neden olan katarak çift görme, bulanık görme, gece görüşlerinin bozulması gibi belirtilerle ortaya çıkar. Yaşam kalitesini giderek artan bir şekilde olumsuz yönde etkiler. Örneğin yoldaki çukurlar fark edilmez ya da trafik ışıkları dağılıp bulanıklaşır. Günümüz tıbbı pek çok hastalığın çaresini ilaçlarla bulmuştur. Fakat katarakt için belli bir ilacın olmadığı söylenir. Bu yüzden katarak ameliyatı tedavide kesin ve tek çözüm olarak öne çıkmıştır.
Gün içinde olup biten bir operasyon olarak kabul edilse bile her ameliyatta olduğu gibi, uzman hekimler tarafından yapılmalıdır ve operasyon da geciktirilmemelidir. Çünkü katarakt özellikle ilerlemiş göz bozukluklarında göz içinde dağılabilir. Yaşa bağlı ilerlediği bilinir ama doğuştan gelen katarakt sorunlarına da rastlanmıştır. Günümüzde özellikle reklamlarda sık sık duyulduğu üzere özel göz hastanelerinde, son derece konforlu yapıldığı ilan edilen bu ameliyat için yüz binlerce kere yapıldığı da belirtiliyor. Bu, doktor tecrübesinin artması açısından çok iyi bir durumdur.
Özel göz hastaneleri SGK güvencesi olanları da aynı şartlarda ameliyat etmektedirler. On yıl öncesinde göz rahatsızlıkları için çok az bir lens parası veren devletin aynı zamanda en büyük para ödediği kalemlerden birinin katarakt ameliyatları olduğu da her zaman belirtilmektedir. Toplumda yaygın yaşanan ama artık basitleşen katarakt ameliyatı hakkında fiyatların giderek makulleştiği de görülüyor. Dünyaya açılan pencerelerimiz olan gözlerimiz için teknoloji geliştikçe tedavi yöntemleri de çoğaldı ve yaygınlaştı. Acıcız ve iğnesiz ameliyatlar hastaları artık korkutmuyor.
Göz bebeğinin arka kısmında yer alan göz merceğinin matlaşması tıp bilimi içinde katarakt olarak tanımlanıyor. Bu durum yaşandığında göz merceğinin önündeki boşluk sıvı ile dolar. Emilemeyen bu sıvı bulunduğu boşlukta sertleşir, göz merceği saydamlığını kaybeder, kişi giderek dünyayı bulanık görmeye başlar. Tedavi olmazsa görme yetisi kaybedilir. Yaşa bağlı, doğumsal ve travmatik katarakt gibi çeşitleri olan bu hastalık aynı zamanda şeker hastalarında sekonder katarakt tipinde görülebilir. Şeker hastalığı için kullanılan kortizonlu ilaçların katarakta neden olduğu bilinmektedir.
Kataraktın belirtileri nelerdir gibi bir soruya ise şu cevaplar verilmektedir.
Bebeklerde görülen kataraktlar için en büyük belirti yeni doğanların göz renklerinin farklı olmasıdır. Yeni doğanlarda görülen şaşılık da katarakt belirtileri arasındadır.
İnsan gözünde dışarıdan gelen ışık önce dış tabaka olan korneada sonra da gözün iç kısmındaki mercek bölümünde kırılır. Kırılan bu ışık retina denilen sinir tabakası üzerinde odaklanır. Retina görüntüyü alır ve görme siniri aracılığıyla beyne gönderir. Beyin bu veriyi işler. Sistem mükemmeldir, fotoğraf makinesine benzer. Göz kapağı diyaframdır, açıldığında ışık içeri girer. Renkli kısım olan iris ışığın miktarını ayarlar, fotoğraflamadaki ISO ayarına benzetilebilir. Saydam ön cam korneadır, fotoğraf makinesinin içindeki lens ise göz merceğidir. Sağlam bir gözde görüntü tam merkezde oluşur ve kişi net görür. Miyop, hipermetrop veya astigmat türü görme bozukluklarında görüntü tam merkezde oluşmaz, merceğin önünde veya gerisinde kalır. Katarakt ise gözün doğal merceğinin saydamlığını kaybetmesidir. İlerleyen bu hastalık için artık lazerle tedavi gündemdedir. Katarakt ameliyatı da bir çeşit lazer uygulamasıdır.
Kişideki göz rahatsızlıklarının teşhisi için kullanılan cihazlar göz doktorlarının en büyük yardımcılarıdır. Gözün görme gücünü tsppit eden otorefraktometre muayenesi sırasında hekim kataraktan şüphelendiyse süreç değişecek ve hasta yönlendirilecektir. Hasta izniyle göze damlatılan bir sıvı sonunda gözbebeklerinin büyümesi ile yapılan göz dibi muayenesi katarak teşhisi amacıyla yapılır. Korneanın durumunu gösteren topografi, gene kornea üzerindeki basıncı ölçen pakimetri ölçümleri de kataraktın teşhisinde kullanılan yöntemlerdir.
Dört teknik üzerinden uygulanan bu operasyonlar arasında günümüzde tercih edileni ağrısız, lazer ile yapılan cerrahidir. Fakoemülsifikasyon (FAKO), Femtosaniye lazerli, ekstrakapsüler ve İıntrakapsüler katarakt ameliyatları yapılabilir. Güncel teknik Femtosaniye lazerli katarakt ameliyatıdır.
Mercek değişimi için gerekli küçük kesiyi gözde lazer cihazı ile açılır. Bilgisayar kontrolünde çalışan lazer yardımıyla ön kapsül açılır ve matlaşan doğal mercek parçalara ayrılır. Sonrasında işleme ameliyat mikroskobu ile devam edilir. Parçalanan mercek ultrasonik ses dalgalarını kullanan cihaz ile bölgeden uzaklaştırılır. (Bu cihaz FAKO cihazıdır ve fakoemülsifikasyon operasyonlarda gözdeki kesiyi de bu cihaz açar.)
Açılıp temizlenen bu kısma yapay mercek yerleştirilir, operasyon göze antibiyotik verilmesyle tamamlanır. Bıçaksız ameliyat olduğu için hata ihtimali sıfıra yakındır. İşlem çok kısa sürede tamamlanmaktadır. Gözün merceğini çevreleyen zar lazer ile çok düzgün açılmakta, mercek çok daha iyi konumlandırılmaktadır. Parçalar çıkarılırken göz dokusuna bir zarar verilmemektedir. Fako adıyla bilinen yöntemde cerrahın tecrübesi belirleyiciyken bu ameliyatta kontrol bilgisayardadır.
Bir önceki teknik olan klasik FAKO ameliyatlarından başka tedavinin geciktiği ve matlaşıp sertleşen göz merceğinin parçalanmadan çıkarılması gereken durumlarda uygulanan ekstrakapsüler katarakt ameliyatı ile göze alınan darbe sonucu oluşan kataraktların tedavisi için yapılan intrakapsüler ameliyat da uygulamalar içindedir. İntrakapsüler katarakt ameliyatında suni mercek iris denilen renkli kısmın önüne konur ve açılan kesi dikişle kapatılır. Fakat az yapılan bir uygulamadır. Ektrakapsüler uygulamasında göz ayrıca bant ile kapatılır, hem işlem hem iyileşme süresi uzundur. Bütün bunlar gerekmedikçe günümüzde çok pratik hale gelen lazerle katarakt ameliyatı uygulamalarının gerisinde kelmıştır.
Femtosaniye Lazerli katarakt ameliyatı lokal anestezi altında yapılır, 15 dakika gibi bir sürede tamamlanır. Bir gün evde dinlendirilen hasta bir hafta sonrasında işine dönebilir. Sıradan bir işlem haline gelen bu operasyon uygun şartlara sahip bütün hastanelerde yapılabilmektedir.
Her ameliyat öncesinde olduğu gibi hasta katarakt operasyonundan önce de ilgili tetkiklere tabi tutulur. Göz içi muayene temel işlemdir. Göz tansiyonu, göz kapaklarının durumu, kornea, iris ve lens tabakaları incelenenler içindedir. Bir diğer tetkik gözün ultrasonunun alınmasıdır. Bu uygulamada radyasyon yoktur, eş zamanlı görüntü alınmaktadır. Yapılacakların seyri ve hangi çeşit merceğin kullanılacağı bu incelemeden sonra ortaya çıkar. Lokal anestezi olduğu için özel anestezi kontrolüne gerek yoktur. Göze verilen damlalar anestezik etki yaratır, bölgesel uyuşma sağlar. Ayrıca kan sulandırıcı ilaç alımı gibi hususlar varsa doktora bildirilmelidir. Yeme ve içmenin bir saat önceden kesilmesi istenir. Sigara ve alkol ise bir hafta önceden bırakılmalıdır. Önceden yatış gerekli değildir. Ameliyat gününde hastaneye gitmek yeterlidir.
İşlemden sonra hekim gözü yeniden muayene eder. Artık göz bandı kullanılmıyor ama hene de her şey doktora bağlıdır. Görme kalitesi zamanla düzelecektir. Çünkü lazerle yapılan katarakt ameliyatı sonrasında bile hasta 48 saat kadar bulanık görebilir. Aynı zamanda gözde sulanma, kızarma ve kanlanma olması da normaldir, zamanla geçecek hususlardandır, Lazerle yapılan operasyonlarda ağrı oluşması beklenmz, fakat hissediliyorsa gerekli ağrı kesicileri doktor verecektir. Buna karşın göz içi basıncının (tansiyonun) yükselmesi, enfeksiyon ve kornea bulanıklaşması gibi komplikasyonlar ameliyatlar sonrasında nadir görülmektedir. Işığa duyarlılık için bir süre güneş gözlüğü takılması hastaya bağlı olarak öğütlenebilir.
Ertesi gün ilk kontrol yapılır, bir hafta sonra ikinci kontrol istenecektir. Katarakt ameliyatı günü gözün su ile temas etmesi uygun değildir. O gün için gene göz çevresinin hijyenine daha çok özen göstermek gerekecektir. Göze el sürülmemesi ve ovuşturulmaması istenir. Aynı gün araç kullanılmaması da yerinde bir davranış olacaktır. Hatta hastanın trafiğe ilk çıkışında yanında birinin olması daha iyidir. Bir hafta kadar da denize veya havuza girilmemesi öğütlenenler arasındadır. Kitap okumaya da ertesi gün başlanabilir.
Buameliyat sonrası görülecek komplikasyonlar içinde göz tansiyonunun yükselmesi (glukom) üzerinde biraz daha fazla durulabilir. Operasyonlar sırasında çok nadir yaşanmaktadır fakat göz sinirleri zarar görebilir. Bu durumda kalan göz sinirleri görevi yaparken fazla basınç yüklenmiş olurlar, bu da göz tansiyonunun artması demektir. Sıkışıklık zamanla artıp görme kayıplarına neden olabilir.
Katarakt ameliyatı sırasında saydamlığını kaybeden göz merceği değiştirilmekte ve yerine suni bir mercek takılmaktadır. Bu yapay mercek (lens) ameliyatta nasıl yerleştirildiyse öyle kalır, hareket etmez. Dışardan bakıldığında bir şey anlaşılmaz. Bu yüzden katarakt ameliyatlarında hangi mercekler kullanılıyor sorusu hastalar tarafından sık sık sorulan sualler içindedir.
Bu lensler üç grup altında toplanır ve hastanın durumuna bağlı olarak seçilir.
Katarakt ameliyatları devlet hastanelerinde de yapılmaktadır ve SGK güvencesi içindedir. Bu hastalığın düzeltilmesi için ameliyat tek çözümdür ama erken teşhis de bütün hastalıklarda olduğu gibi önemlidir. Bu operasyon hakkında çokça merak edilen hususların yanıtları da cümleler halinde toparlanabilir.
Kataraktı oluşmadan nasıl önlerim gibi bir soruya ise güneş gözlüğü kullanmak, sigara ve alkolden uzak durmak ve bol C ve E vitamini almak şeklinde yanıt veriliyor. Ayrıca yüksek tansiyon, obezite ve diyabet gibi hastalıkların katarakt oluşumu yarattığı bilinmektedir. Vücut bir bütündür. Sağlıklı beslenme ve kilo almama önce tansiyon, şeker ve kalp hastalıklarını sonra da katarakt hastalığını önleyebilir.
Katarakt ameliyatı öncesi hastalara sonradan yaşanabilecek göz kayıplarında hastanenin sorumlu olayacağına dair kağıt imzalatılıyor. İhtimal azdır, fakat kurum kendini güvenceye almaktadır. Bu kağıt imzalanmadığında ise ameliyat yapılmıyor. Bu yüzden tedavi sürecinde özel sağlık kurumlarının reklamlarından çok doktorların ustalığını aramak daha önemlidir.
Kataraktın bitkisel tedavisi yoktur. Bu çeşit öğütlere uyulduğunda ve tedavi geciktirildiğinde hasta bir sabah kalktığında kendini kör olmuş bulabilir. Ve katarakt sonrası kaybedilen göz yetisi bir daha geri kazanılamaz.
Bu ameliyat sırasında göz merceği suni lens ile yenilenmektedir. Bu yüzden gözde katarakt bir daha oluşmayacaktır. Fakat ameliyat olmamış gözde katarakt görülebilir. Yani katarakt ameliyat olan gözde tekrarlamaz. Bu hastalık en çok 55 ile 60 yaşları arasında görülür. Yaşa bağlı olarak göz merceği de hırpalanmakta ve rengi siyaha dönmektedir.
Buna karşın özel bir durum olarak bebeklerde de katarakt olabilir. Gecikmeden yapılacak ameliyat tek ve net çözümdür. Doğal göz merceğinin hırpalanması yaşla birlikte yaşanan göz içi iltihapları ile de artış gösterir. İltihap gözün arkasına geçip merceği sarmaya başlayabilir. Göz iltihaplarını hafife almayın, doktora danışın.
Genetik katarakt oranı çok düşüktür. Ameliyatın ertelenmesi sürekli yaşanan bir durumdur fakat katarakt geciktirilecek bir rahatsızlık değildir.